ΟΓΚΟΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ

Ο όγκος του εγκεφάλου είναι μια πάθηση που δημιουργείτε όταν ανώμαλα κύτταρα μεγαλώνουν και αναπλάθονται εκτός ελέγχου. Υπάρχουν δυο μορφές όγκων εγκεφάλου, ο καλοήθης (συνήθως με καλή πρόγνωση) και ο κακοήθης (συνήθως με κακή πρόγνωση).

Ο καλοήθης όγκος συνήθως οφείλεται σε μια υπερπλασία (αύξηση στον αριθμό) των κυττάρων χωρίς ιδιαίτερες αλλαγές της μορφολογίας ή της λειτουργίας τους. Συνήθως θα προκαλέσει συμπτώματα όταν κάποια στιγμή η σταδιακή αύξησή του θα πιέζει γειτονικές περιοχές του εγκεφάλου. Υπάρχουν και όγκοι όπως της υπόφυσης που θα προκαλέσουν συμπτώματα λόγω αυξημένης παραγωγής ορμονών.

Ο κακοήθης όγκος είναι εξ’ ορισμού επιθετικός, τα κύτταρά του διαφέρουν και πολλαπλασιάζονται πιο γρήγορα, και πολύ σύντομα θα προκαλέσει συμπτώματα πιεστικά στον εγκέφαλο.

Επίσης είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως στον εγκέφαλο υπάρχουν πρωτοπαθείς όγκοι, δηλαδή που ξεκινάνε από τον εγκεφαλικό ιστό, και δευτεροπαθείς όπου ο καρκίνος ξεκινάει σε άλλο σημείο του σώματος και μεταφέρεται στον εγκέφαλο με διάφορους τρόπους (μετάσταση). Οι δευτεροπαθείς όγκοι είναι οι πιο συχνή, με τις μεταστάσεις που διαπιστώνονται στον εγκέφαλο να προέρχονται από καρκίνο του μαστού, καρκίνο του παχέως εντέρου, καρκίνο του νεφρού, καρκίνο του πνεύμονα και από μελάνωμα.

Ο πρωτοπαθής όγκος εγκεφάλου μπορεί να είναι καλοήθης ή κακοήθης. Τα διάφορα κύτταρα του εγκεφάλου από τα οποία προέρχονται θα τους δώσουν την ονομασία τους. Ο δευτεροπαθής όγκος εγκεφάλου είναι πάντα κακοήθης.

Τι συμπτώματα προκαλεί ένας όγκος στον εγκέφαλο;

Η συμπτωματολογία θα εξαρτηθεί από το μέγεθος, από το σημείο στο οποίο προσβάλλει τον εγκέφαλο (τοποθεσία) και από την ταχύτητα με την οποία αναπτύσσεται ο όγκος.

Ο πονοκέφαλος είναι ίσως το πιο συχνό σύμπτωμα που υποδηλώνει την παρουσία ενός όγκου στον εγκέφαλο, και σε ένα 35% είναι η πρώτη εκδήλωση συμπτωματολογίας της νόσου. Δεν υπάρχουν τυπικά χαρακτηριστικά της κεφαλαλγίας, αλλά μπορεί να υπάρχουν υποψίες όταν περιγράφονται τα ακόλουθα:

1) πρώτο εμφανιζόμενο πονοκέφαλο σε ασθενή που δεν είχε στο ιστορικό του πονοκεφάλους

2) ένας πονοκέφαλος που γίνεται πιο έντονος καθώς περνάνε οι μέρες/εβδομάδες

3) ένας πονοκέφαλος που ξυπνάει τον ασθενή τη νύχτα ή που εκδηλώνεται από το πρωί

4) ένας πονοκέφαλος που βελτιώνεται κατά τη διάρκεια της ημέρας καθώς ο ασθενής είναι σε όρθια θέση

5) ο πονοκέφαλος γίνεται πιο έντονος με το βήχα ή το φτέρνισμα

6) σε έναν ασθενή που πάσχει από χρόνια κεφαλαλγία να παραπονιέται για έναν καινούργιο πονοκέφαλο που δεν είχε ξανανιώσει.

Ο πονοκέφαλος μπορεί να είναι σε οποιοδήποτε σημείο της κεφαλής, με τάση καθώς περνάει ο χρόνος να γίνεται πιο έντονος και συχνός. Επίσης μπορεί να εμφανιστούν ναυτία και έμετοι. Πρέπει να τονιστεί πως υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου διαπιστώνεται η παρουσία ενός όγκου χωρίς να έχει ο ασθενής πονοκέφαλο ή άλλο σύμπτωμα, και αυτό οφείλεται στους παράγοντες που προαναφέραμε.

Αλλα συμπτώματα που μπορεί να εκδηλωθούν είναι οι διαταραχές της όρασης, διπλωπία, προοδευτική αδυναμία ή αιμωδία σε χέρι ή πόδι ή και στα δυο από την ίδια πλευρά, διαταραχές της ομιλίας, αστάθεια βάδισης, σύγχυση, διαταραχές συμπεριφοράς και επιληπτικές κρίσεις.

Πως γίνεται η διάγνωση ενός όγκου εγκεφάλου;

Η εξέταση από νευρολόγο είναι ενδεδειγμένη σε έναν ασθενή που παρουσιάζει τα συμπτώματα που προαναφέραμε. Συνήθως θα χρειαστεί μια αξονική ή μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, με σκιαγραφικό πάντα, για να διαπιστωθεί η πιθανότητα ενός όγκου. Μερικές φορές από την τοποθεσία του όγκου και τα χαρακτηριστικά ευρήματα (κυρίως στην μαγνητική τομογραφία), είναι δυνατόν να διαγνωσθεί ένας καλοήθης όγκος (όπως ένα αδένωμα υποφύσεως ή ένα μηνιγγίωμα), ή να διαγνωσθεί ένας κακοήθης όγκος (όπως ένα πολύμορφο γλοιωβλάστωμα ή μεταστάσεις).

Για την περαιτέρω διευκρίνηση μπορεί να χρειαστούν και άλλες εξετάσεις όπως η μαγνητική φασματοσκοπία και το  PET scanning. Επίσης σε περίπτωση μεταστατικού καρκίνου θα γίνουν πολλές εξετάσεις για να διαπιστωθεί από που προέρχεται ο καρκίνος (ειδικές εξετάσεις αίματος, αξονικές τομογραφίες θώρακος/άνω και κάτω κοιλίας, και άλλες).

Υπάρχει η περίπτωση να χρειαστεί να γίνει βιοψία εγκεφάλου για να τεκμηριωθεί με ακρίβεια η μορφή του όγκου που παρουσιάζει ο ασθενής (αν είναι καλοήθης ή κακοήθης) και τον βαθμό επιθετικότητας. Η βιοψία συνήθως γίνεται υπό καθοδήγηση αξονικού ή μαγνητικού τομογράφου. 

 Τι θεραπείες υπάρχουν για την αντιμετώπιση όγκων εγκεφάλου;

Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που εξετάζονται για να αποφασιστεί η θεραπεία και είναι οι εξής:

-η τοποθεσία του όγκου

-η μορφή του όγκου (καλοήθης ή κακοήθης)

-το μέγεθος του όγκου

-αν έχει επεκταθεί ο όγκος

-η κατάσταση υγείας του ασθενή

-οι πιθανές επιπλοκές της θεραπείας.

Η θεραπεία με στεροειδή (dexamethasone) είναι πάντα το πρώτο στάδιο για να μειωθεί το οίδημα και συνήθως ο ασθενής παρουσιάζει βελτίωση της νευρολογικής εικόνας.

Ακολουθεί η χειρουργική αντιμετώπιση συχνά, όπου ο στόχος είναι να αφαιρεθεί όλοκληρωτικά ο όγκος. Η τοποθεσία και το μέγεθος είναι σημαντικοί παράγοντες που θα καθορίσουν αν θα αφαιρεθεί χειρουργικά ο όγκος. Σε περίπτωση που είναι κοντά σε κρίσιμες περιοχές (που έχουν σχέση με την κίνηση των άκρων, την όραση ή την ομιλία) μπορεί να γίνει μερική αφαίρεση και να προστεθεί ακτινοβολία ή χημειοθεραπεία. Ο καλοήθης όγκος συνήθως αντιμετωπίζεται με ολική χειρουργική αφαίρεση. Για τον κακοήθη όγκο η πρώτη επιλογή επίσης είναι η χειρουργική αφαίρεση.

Υπάρχουν κακοήθης όγκοι που δεν αντιμετωπίζονται χειρουργικά και έχουν πολύ καλή ανταπόκριση στην ακτινοβολία ή στην χημειοθεραπεία.

Η ακτινοβολία μπορεί να είναι γενικευμέμη στον εγκέφαλο (whole-brain radiation) ή εστιασμένη στο σημείο που βρίσκεται ό όγκος. Υπάρχει και η στερεοτακτική ακτινοβολία όπου η χρήση του Gamma Knife επιτρέπει μια μεγάλη δόση ακτινοβολίας με υψηλή ακρίβεια εστιασμένη στο σημείο που βρίσκεται ό όγκος. Μια άλλη επιλογή είναι η βραχυθεραπεία που βασίζεται στην τοποθέτηση στερεοτακτικά ενός καθετήρα με ραδιοενεργά ισότοπα στο σημείο που βρίσκεται ο όγκος ελευθερώνοντας ακτινοβολία σε τοπικό επίπεδο.

Μια σημαντική επιπλοκή της ακτινοθεραπείας είναι η δυνητική βλάβη υγιής ιστού, και πάντα γίνεται προσπάθεια να περιοριστεί στον μέγιστο βαθμό. Το μεγαλύτερο πρόβλημα παρουσιάζεται με την γενικευμένη ακτινοβολία του εγκεφάλου (whole-brain radiation), θεραπεία που εφαρμόζεται κυρίως σε ασθενή που έχει μετάσταση εγκεφάλου. Η ακτινοβολία μπορεί να προκαλέσει μετακτινική βλάβη με συμπτώματα που θα εκδηλωθούν από μήνες εως μερικά χρόνια αργότερα.

Στην χημειοθεραπεία των ασθενών χρησιμοποιείται η temozolamide, cyclophosphamide, methotrexate, topotecan, 5-fluorouracil μεταξύ άλλων.

Η αντιεπιληπτική αγωγή χορηγείται συχνά λόγω κρίσης ή προληπτικά.

Η πρόγνωση θα εξαρτηθεί από το μέγεθος του όγκου, από την επιθετικότητα και από την πιθανή ανταπόκριση στις εφαρμοζόμενες θεραπείες.